Kalendarium

1876
Maria Melania Klingsland urodziła się w Warszawie, przy ul. Leszno 28, 26 kwietnia 1876 roku. Córka Fabiana Klingslanda, bogatego kupca warszawskiego, pochodzącego ze znanej żydowskiej rodziny, silnie związanej z polską tradycją, kulturą, popierającej ruchy wolnościowe i kultywującej polski patriotyzm. Ojciec przyszłej artystki wspierał wielu artystów, a przede wszystkim pisarzy, m.in. L. Staffa, J. Kasprowicza, W. St. Reymonta.

1876-1892
Młodość spędza w Warszawie, gdzie uczęszcza do gimnazjum, uzyskując w wieku 16 lat maturę z odznaczeniem.

1892-1899
Pobiera prywatne lekcje rysunku oraz gry na fortepianie u prof. J. Kleczyńskiego.

1899
Zawiera ślub religijny z Michałem Mutermilchem, pisarzem, krytykiem sztuki, działaczem socjalistycznym, blisko związanym ze środowiskiem artystycznym i intelektualnym Warszawy. Przez kilka miesięcy studiuje w Szkole Rysunku i Malarstwa, założonej przez prof. M. Kotarbińskiego. Z tego okresu pochodzi Autoportret w świetle księżyca.

1900
Narodziny syna, Andrzeja Mutermilcha.

1901
Wiosną wraz z synem i mężem wyjeżdża do Paryża i wynajmuje atelier malarskie w Cité d’artistes, przy Bd. Arago 65. Pierwsze francuskie letnie wakacje spędza w Concarneu, w Bretanii. Tam nawiązuje kontakty artystyczne z malarzami Ècole de Pont-Aven, przede wszystkim z Wł. Ślewińskim i Ch. Formuthem, w którego pracowni poznaje rzeźbiarza A. Rodina i norweskiego malarza F. Thaulowa. Jesienią rozpoczyna w Paryżu krótkie studia w Académie de la Grande Chaumière, następnie w Académie Colarossi, gdzie przez kilka miesięcy pracuje pod kierunkiem profesorów: E. Tournésa, R. Collin oraz R. X. Prineta.

1902
Pierwsze wystawy prac malarskich w kraju i we Francji. Wystawa indywidualna w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Udział w wystawach zbiorowych, organizowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i Lwowie. Regularny udział w paryskich wystawach: Societé Nationale des Beaux Arts, Salon d’Automne, Salon des Indépendants, Salon des Tuileries.

1903
Nawiązuje bliską znajomość z poetą Leopoldem Staffem, którego portret maluje. Początek łączącego ich wielkiego uczucia. Letnie wakacje spędza z matką nad Adriatykiem. Bolesław Nawrocki maluje portret Melanii Mutermilch.

1904
Przyjazd do Polski: pobyt w Łodzi (u znanego kolekcjonera malarstwa Edwarda Rejchera), Sosnowcu, Mysłowicach i Warszawie. Wakacje spędza z ojcem we Włoszech i na Sycylii (Taormina, Palermo).

1905
Przeprowadzka do nowego atelier w Paryżu przy rue de la Grande Chaumière 8. Letnie wakacje spędza w Concarneau, w Bretanii, gdzie grafik V. Roux-Champion namawia ją do uprawiania technik graficznych.

1906
Podczas wakacji w Concarneau maluje obraz Smutny kraj.

1907
Wystawa indywidualna w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Artystka maluje portrety ojca, a także pisarza Władysława St. Reymonta i jego żony. W grudniu spotkanie z L. Staffem w Zakopanem. Rozstanie ze Staffem i wyjazd do Florencji.

1908
Styczeń – wynajmuje pracownię we Florencji przy Quai d’Arno i zapisuje się do tamtejszej Szkoły Sztuk Pięknych, do której uczęszcza zaledwie kilka dni. Luty – na skutek poważnego wypadku – eksplozji kuchenki spirytusowej – i rozległych poparzeń, przerywa studia artystyczne. Nad kuracją artystki czuwają i opiekują się nią Lili i Wł. St. Reymontowie. Marzec – spotkanie z rodzicami w Wenecji. Powrót do Paryża do męża i syna. Kwiecień – wyjazd do Polski. Opiekuje się swoją, poważnie chorą, sparaliżowaną matką. Towarzyszy jej podczas podróży i w czasie kuracji w Merano. Jesienią wraca do Paryża.

1908/1909
Śmierć matki. Pobyt w Polsce.

1909
Sierpień-wrzesień – pobyt w Concarneau. Po powrocie do Paryża przeprowadza się do wygodniejszego mieszkania przy Bd. Montparnasse 130.

1910
Wrzesień-październik – pobyt w Audierne (departament Finistère) w Bretanii.

1911
24 marca – wystawa indywidualna w Galerii Sztuki Współczesnej J. Dalmau w Barcelonie. Wysoka ocena krytyki. Artystka prostuje wiadomości podawane przez prasę hiszpańską, która uważa ją za malarkę rosyjską. Wielokrotnie podkreśla, że jest Polką. Lato – pobyt w Audierne. Maluje Starą Bretonkę z dzieckiem. Jesień – dzięki pomocy finansowej ojca przeprowadza się do nowego mieszkania przy Bd. Montparnasse 160 i wynajmuje dawne atelier J. Whistlera (Bd. Montparnasse 49), położone obok pracowni O. Boznańskiej. Śmierć siostry artystki, Gustawy z Klingslandów Hirszberg.

1912
Czerwiec – uczestniczy w wystawie polskiej sztuki w Galerii Sztuki Współczesnej w Barcelonie. Podróż do Hiszpanii (Barcelona, Madryt, Toledo). Fascynacja malarstwem hiszpańskim, szczególnie dziełami El Greca i Goi. Powrót do Paryża w październiku.

1913
Maj – wyjazd do Polski w związku z 75. rocznicą urodzin ojca. Lato – wakacje w Ondarroa, małym porcie rybackim w kraju Basków w Hiszpanii. Jeden z najlepszych i najpłodniejszych okresów w twórczości artystki. Powstają wówczas obrazy La jota, Dziewczyna z dzbanem i Grupa dzieci. Jesień – malarz meksykański, Diego de Rivera, pozuje Meli Muter do dużego portretu.

1914
Wiosna – Mutermilchowie postanawiają przenieść się na dłuższy czas do Warszawy. Mieszkanie przy Bd. Montparnasse 160, zostaje zlikwidowane, a meble i obrazy zostają złożone na przechowanie w składzie. Maj-czerwiec pobyt w Katalonii, w Geronie (Hôtel du Centr) Artystka maluje dużych rozmiarów obraz Katalończyk (Karzeł olbrzym, W Katalonii). Lipiec-sierpień – Pobyt w Ondarroa, w kraju Basków. Powstaje wiele pejzaży, m.in. Dachy w Ondarroa i Uliczka w Ondarroa. Wybuch I wojny światowej. Powrót do Paryża. Rodzina Mutermilchów przebywa czasowo u brata artystki, Zygmunta Klingslanda. Po ewakuacji ludności z Paryża, pobyt w Bretanii, w Audierne i Concarneau. Powrót do Paryża w końcu października. Mutermilchowie wynajmują małe mieszkanie przy Bd. de Port Royal 91. Syn Andrzej uczęszcza do Szkoły Alzackiej w Paryżu, mąż Michał i brat Zygmunt zaciągają się jako ochotnicy do armii francuskiej.

1915
Wakacje letnie spędza wraz z synem Andrzejem w neutralnej Szwajcarii (Lugano, Gandria, Morcote, nad Lago Maggiore). Powstają wówczas płótna przedstawiające biedne dzieci (Dzieci piwnicy), pogodne pejzaże z Gandrii, a także portret pisarza H. Sienkiewicza. Zakup obrazu przez Direction des Beaux Arts w Paryżu umożliwia wynajęcie atelier przy Bd. St. Jacques 51. Początek poważnej choroby syna Andrzeja, gruźlicy kości.

1916
Grudzień – Bitwa pod Verdun. Muter opiekuje się rannymi, kalekami i biednymi. W tym okresie powstają rysunki o tematyce antywojennej.

1917
Maj – poznaje Raymonda Lefebvre’a, francuskiego intelektualistę i działacza lewicowego, pochodzącego ze starej, arystokratycznej rodziny. Pozostając pod jego wielkim urokiem pomaga mu z oddaniem w jego działalności politycznej i społecznej i zajmuje się poważnie chorym przyjacielem. Portretuje ambasadora Chin w Paryżu Hoo-Wei-Teh, który kupuje kilka płócien artystki.

1917/1918
Krótkie pobyty w Douarnenez (Finistère), w Bretanii. Umieszcza syna w klinice Berck (Pas-des-Calais) i często go tam odwiedza. W tym czasie maluje Portret Anglika z psem (Mrs. Edith Sealy).

1918
15 lutego – wystawa indywidualna w Galerie Cheron w Paryżu. Wiosna – wizyta H. Matisse’a i G. Severiniego w pracowni artystki w trakcie malowania Portretu van Rinkhuysena. Matisse wyraża się za uznaniem o malarstwie Meli Muter. Poznaje wielu pisarzy, a także działaczy socjalistycznych, przyjaciół Raymonda Lefebvre’a m.in. A. France’a, R. Rollanda, H. Barbusse’a, P. Vaillant-Couturiera, J.P. Blocha, M. Delépine’a. Lato – wyjazd Raymonda Lefebvre’a do sanatorium w Vernet-les-Bains (Pireneje Wschodnie). Artystka odbywa liczne podróże między Berck, Paryżem a Vernet-les-Bains. Współpracuje z „Clarté”, periodykiem wydanym przez „Union des intellectuels du monde entier”, dostarcza do prasy rysunki-ilustracje o tematyce pacyfistycznej. Jesień – przewozi Raymonda Lefebvre’a do sanatorium w Escaldes, przy granicy hiszpańskiej. Mąż, Michał Mutermilch wraca z wojny. Artystka pozostawia mężowi i synowi mieszkanie przy Bd. de Port-Royal 91 i przeprowadza się do pracowni przy Bd. St. Jacques 51. Pogorszenie się stanu zdrowia syna.

1919
Kwiecień – pobyt wraz z Raymondem Lefebvrem w pensjonacie w Prades w Pirenejach. Powstają wówczas liczne pejzaże górskie Pirenejów. Lipiec - przenosi się z Lefebvrem do Allevard (k. Grenoble). Maluje liczne pejzaże z okolic Allevard i sceny rodzajowe. Pod wpływem znajomych – A. Gleizesa i G. Severiniego – zaczyna interesować się kubizmem. 3 września – rozwód religijny z Michałem Mutermilchem. Artystka zamierza zawrzeć związek małżeński z Raymondem Lefebvrem. Październik – mieszka z Lefebvrem w Enghein-les-Bains k. Paryża i pomaga mu w jego ożywionej działalności politycznej.

1919/1920
Raymond Lefebvre – popierany przez francuską Partię Socjalistyczną – zostaje deputowanym i delegatem na kongres III Międzynarodówki w Moskwie. Humanitarne koncepcje głoszone przez Lefebvre’a wywierają duży wpływ na tematykę prac Meli Muter.

1920
7 sierpnia – wyjazd Lefebvre’a do Moskwy Sierpień – pobyt w Aumont k. Senlis, nieopodal posiadłości przyjaciela Lefebvre’a – H. Barbusse’a. Powstają tu liczne pejzaże leśne. Listopad – wiadomość o śmierci Raymonda Lefebvre’a w niewyjaśnionych okolicznościach na Morzu Białym koło Murmańska. Zrozpaczona artystka szuka zapomnienia w działalności charytatywnej.

1920/1921
Współpracuje z Mme de Saint Prix, córką prezydenta Francji E. Loubeta. Organizuje Komitet Pomocy Osobom Cierpiącym w Związku Radzieckim. Przyjazd do Paryża Romana Kramsztyka, którego artystka portretuje.

1921
21 lutego – Mela Muter zostaje zaproszona do uczestnictwa w pracach jury Salon d’Automne w Paryżu. Wiosna – na zaproszenie H. Barbusse’a wyjeżdża do Trayas na Lazurowym Wybrzeżu. Powstaje wówczas cykl obrazów olejnych i akwarel Czerwone skały. Lipiec – wakacje z synem w St. Tropez (rue Gambetta). Pod wpływem tragicznych wydarzeń osobistych Mela Muter myśli o przejściu na katolicyzm. Lipiec-wrzesień – wyjeżdża do Collioure jako nauczycielka malarstwa i języka francuskiego bogatej amerykanki z Chicago, panny Scoffield. Współpracuje jako ilustratorka czasopisma „Clarté”, wydawanego przez H. Barbusse’a (wraz z P. Picasso, A. Lothem, Ch. Orloff, Foujitą i in.). W tym okresie czasem używa pseudonimu Dorian. Polepszenie stanu zdrowia syna. Kończy on studia z tytułem inżyniera i podejmuje pracę w fabryce.

1922
Lato – pobyt Pirenejach Wschodnich (Collioure, Port-Vendres). Artystka maluje przede wszystkim pejzaże morskie, porty rybackie i martwe natury. Jesień – śmierć ojca. Wyjazd do Polski.

1923
3 lutego – wystawa indywidualna w Towarzystwie Sztuk Pięknych w Warszawie. Mela Muter przechodzi na katolicyzm. Rodzicami chrzestnymi zostają Władysław St. i Lili Reymontowie. Marzec – pobyt w Serriers (Ardèches) wraz z A. Gleizesem i jego żoną. Ożywione dyskusje o kubizmie. Lato – pobyt w Aumont. Artystka portretuje H. Barbusse’a.

1924
Kwiecień – udział w stałej wystawie artystów polskich zorganizowanej przez Association France-Pologne. 3 czerwca – wystawa indywidualna w Galerie Billet w Paryżu. Listopad – podróż do Collioure i do Barcelony. Opisane w prasie przyjęcie w atelier artystki przy Bd. St. Jacques 51 (z udziałem m.in. M. Chagalla, J. Pascina, H. Barbusse’a, I. Galla i E. Varese’a). 10 grudnia – Wł. St. Reymont otrzymuje Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. 10/11 grudnia – nagła śmierć syna Andrzeja podczas kąpieli. Mela Muter przeżywa okres głębokiej depresji. Wyjeżdża wraz z siostrą p. Fürstenberg do Polski. W Warszawie portretuje pisarza S. Żeromskiego.

1925
Maj – Mela Muter poznaje osobiście na „muzycznym podwieczorku” w domu pani Dubost poetę, Rainera Marię Rilkego. Spotkanie to zaowocowało bogatą i serdeczną korespondencją, wizytami w domu artystki, utworami poetyckimi jej dedykowanymi. Czerwiec – krótki wyjazd do Bethune (Pas-de-Calais). Lato – pobyt w Collioure z panną Scoffield. Jesień – zakup parceli budowlanej przy rue Vaugirard 114 bis. Słynny francuski architekt A. Perret buduje artystce willę z dużą pracownią i ogródkiem, a także pozuje do portretu.

1926
8 lutego – wystawa indywidualna w Galerie Druet w Paryżu. Czerwiec – współpraca z pismem „Le Monde” założonym przez H. Barbusse’a (do końca 1928). Pobyt w Collioure i podróż z panną Scoffield po Hiszpanii (Grenada, Sewilla, Toledo, Tossa). 29 grudnia – w Val-Mont (Szwajcaria) umiera R. M. Rilke.

1927
26 kwietnia – wystawa indywidualna w Galerie Billiet w Paryżu. Lato – pobyt i wystawa w Marsylii, podróż do Hiszpanii. 2 sierpnia – Mela Muter otrzymuje obywatelstwo francuskie na mocy dekretu naturalizującego, podpisanego przez prezydenta G. Doumerque’a.

1928
Portretuje kompozytora Alberta Roussela. Utrzymuje bliskie kontakty z wieloma najwybitniejszymi kompozytorami francuskimi, m.in. A. Honeggerem, D. Milhaudem, E. Satie oraz E. Varesem.

1929
23 kwietnia – rozwód cywilny z Michałem Mutermilchem.

1930
18 czerwca – przeprowadzka do nowej willi przy rue Vagirard 114 bis, którą zamieszkuję do 1934.

1930-1934
Prowadzi „Atelier Mela Muter. Kursy malarstwa olejnego, rysunku i akwareli. Martwa natura, grupa, portret. Od 9 do 12”.

1930
Portretuje kompozytora A. Honeggera.

1932
Pobyt we Włoszech

1934
Z powodu kłopotów finansowych i braku pieniędzy na regulowanie rat zaciągniętej pożyczki, zmuszona jest wynająć willę przy rue Vagirard 114 bis. Przeprowadza się do swojego dawnego atelier przy Bd. St. Jacques 51, a następnie ba rue Boissonnade 18, potem na rue Boissonnade 40.

1935
Śmierć H. Barbusse’a. Zerwanie kontaktów z bratem Zygmuntem Klingslandem, pracującym w polskich placówkach dyplomatycznych (m.in. w ambasadzie RP w Paryżu).

1937
Podróż do Hiszpanii (Tossa de Mar). Złoty medal na Wystawie Powszechnej w Paryżu za portret siostrzeńca Rabindranätha Tagore, pisarza i noblisty. W Warszawie śmierć siostry artystki, pani Fürstenberg. Mela Muter odmawia przyjęcia orderu Legii Honorowej. Przedstawieni jej kandydatury zostało stwierdzone dokumentem z dn. 16 IV 1937 (Cabinet du Ministre de l’Instruction Publique et des Beaux Arts).

1939
Wrzesień – wybuch drugiej wojny światowej. Ewakuacja Paryża. Artystka wyjeżdża na południe Francji i początkowo przebywa w Villeneuve-les-Avignons.

1940-1945
Maluje w tym czasie liczne pejzaże z okoli Awinionu, widoki Rodanu, drzew oliwkowych, sceny rodzajowe (Cyganów nad brzegiem Rodanu, motywy macierzyństwa).

1942-1943
Mieszka w Awinionie przy rue Velonterie 12. Pracuje w Collège Ste Marie dla dziewcząt, gdzie udziela lekcji rysunków, wykłada literaturę i historię sztuki. Z tego okresu pochodzą najprawdopodobniej jej rękopisy La cousine de la peinture, wykłady z historii sztuki powszechnej oraz powieść Patriota, której akcja toczy się w V w. n.e.

1944
Wiosna – wynajmuje swoją paryską willę Jeanowi Dubuffetowi, wówczas handlarzowi winem i zbożem, przyszłemu słynnemu artyście, twórcy art brut.

1945-1964
Powrót do Paryża. Mieszka w pracowni przy rue Boissonnade 40. Miesiące letnie spędza w Awinionie, gdzie zajmuje małe mieszkanie, otrzymane od władz miasta, położone u stóp pałacu i ogrodów papieskich, przy Quai de la Ligne 24. Pozostaje bardzo aktywna jako zwolenniczka walki o pokój. Jest jednym z założycieli Stowarzyszenia dla Ochrony Polskiej Granicy na Odrze i Nysie, członkiem Komitetu Honorowego Republikańskiego Stowarzyszenia Byłych Kombatantów i Ofiar Wojny (ARAC) oraz sygnatariuszką apelu antywojennego kobiet malarek i rzeźbiarek Francji.

1948
23 kwietnia – wystawa indywidualna w Galerie Noceda w Awinionie.

1952
Czerwiec – wystawa indywidualna w Galerie Bellecour w Lyonie.

1953
Wielka (120 prac) wystawa retrospektywna twórczości Meli Muter w Cercle Volney w Paryżu.

1955
5 marca – wystawa indywidualna w Galerie Carli Vernet w Marsylii. Pragnie odzyskać willę przy rue Vaugirard 114 bis. Początek sporu z Jeanem Dubuffetem, który korzystając z praw i przywilejów, nabytych automatycznie na mocy ustawodawstwa francuskiego, wprowadzonego po zakończeniu drugiej wojny światowej, nie chce się wyprowadzić z zajmowanej willi.

1956
Jesień – zmuszona przez właściciela domu do opuszczenia wynajmowanego mieszkania i atelier przy rue Boissonade 40, przeprowadza się do pracowni położonej w bramie domu przy rue Pascal 40 (ciemnej i wilgotnej), w której mieszka aż do śmierci.

1958
29 czerwca – wystawa indywidualna w Galerie Lucien Granier w Castre. Październik – wystawa indywidualna w Hostellerie du Petit Manoir w Awinionie. Lipiec – pierwsza wizyta dra. Bolesława Nawrockiego w pracowni artystki.

1959
17 kwietnia – Mela Muter przekazuje willę przy rue Vaugirard Association Villages SOS des Enfants de France, które też czyni swoim uniwersalnym spadkobiercą, obligując stowarzyszenie do opieki nad jej spuścizną artystyczną.

1962
30 stycznia – generalne pełnomocnictwo udzielone przez artystkę drowi Bolesławowi Nawrockiemu, które umożliwiło odnalezienie i odzyskanie ponad stu obrazów Meli Muter, przechowywanych w skandalicznych warunkach w składzie mebli i opału oraz wytoczenie procesu J. Dubuffetowi.

1963-1964
Artystka opuszcza swoje letnie mieszkanie w Awinionie (dom przeznaczony do rozbiórki).

1965
Na prośbę dra Nawrockiego pisze swoje wspomnienia (rękopisy, odkupione od spadkobierców, obecnie w kolekcji B. i L. Nawrockich) Wiosna – Mela Muter przechodzi operację katarakty i odzyskuje wzrok. Artystka przemalowuje wiele swych wczesnych obrazów, w szczególności te niedawno odzyskane, będące w złym stanie, wymagające raczej fachowej konserwacji. Sygnuje też prace, które wcześniej nie były podpisane. Jesień – Mela Muter powierza dużą część posiadanych obrazów Galerii Antonina Gmurzyńska – Janina Bargera w Kolonii, która organizuje jej wystawę indywidualną w Kolonii. 20 listopada – Galeria zawiera z artystką umowę na wyłączną eksploatację twórczości.

1966
26 kwietnia – wystawa indywidualna w Galerie Jean-Claude Bellier w Paryżu. Wystawa indywidualna w Oslo w Kunstnerforbundet oraz w San Francisco w The Maxwell Galleries.

1967
24 stycznia – wystawa indywidualna w Hammer Gallery w Nowym Jorku. 14 maja – Mela Muter umiera po długiej chorobie w swojej pracowni przy rue Pascal 40. Zostaje pochowana 19 V 1967 na cmentarzu paryskim w Bagneux (nr grobu 94 division, 14e ligne, n°32). Dopiero w 1972 r., w piątą rocznicę śmierci artystki, na jej całkowicie opuszczonej mogile przyjaciele umieszczają granitowy nagrobek. 21 października – pośmiertna wystawa retrospektywna prac Meli Muter w Galerie Gmurzyńska w Kolonii.

1974
Jesień – Oscar Ghez, znany kolekcjoner genewski, fundator muzeum Petit Palais w Genewie, odkupuje od spadkobierców artystki, wspólnie z Bolesławem i Liną Nawrockimi, pozostałe w pracowni dzieła. Dr Nawrocki nabywa również od spadkobierców dokumenty osobiste i jej rękopisy, wraz z prawem ich publikacji i reprodukcji.

(opracował dr Bolesław Nawrocki)