Biogram

Marian Janusz (Jan) Kościałkowski – prace z reguły podpisywał jako Marian Kościałkowski lub pseudonimami: J. Marian, Jan Marian, Marian, Marian Kruszyński (nazwisko żony) lub Marian Pouillet (nazwisko matki Francuzki - Marguerite Pouillet), a także Marek Hardy – urodził się 1 lipca 1914 roku w Wilnie. Tam ukończył gimnazjum w 1932 roku, a w grudniu tego roku, dzięki pomocy rodziny matki, podjął studia malarskie w paryskiej École Nationale Supérieure des Beaux Arts. Był tam jednak krótko, bo niespełna rok, po czym wrócił do Polski i złożył dokumenty na Wydział Prawa i Nauk Społecznych USB. Po roku przerwał jednak studia; zaliczył szkolenie wojskowe, a 28 września 1936 roku zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Tam, w pracowni Mieczysława Kotarbińskiego i Tadeusza Pruszkowskiego, zbierał w czasie studiów doroczne nagrody za malarstwo. Po wybuchu II wojny światowej Kościałkowski usiłował wrócić do Wilna, do rodziców. W Grodnie, 4 lutego zawarł związek małżeński z Gertrudą Krysztofiak. Wiosną 1940 roku został aresztowany i zesłany w głąb Rosji Sowieckiej, do Welska, na południowy-zachód od Archangielska. W Rosji urodził się i zmarł jego syn. Zwolniony w wyniku amnestii w 1941 roku wstąpił do Armii Polskiej w ZSSR w Kerminie. Schorowany, ewakuowany do Persji w 1942 roku, przebywał kolejno w Iraku, Palestynie, Libii i Egipcie. W okresie tym malował i rysował, a prace wystawiał wespół z żołnierzami-malarzami, a także publikował w prasie wojskowej. W 1944 roku dotarł do Włoch w szeregach 2. Korpusu, w oddziale propagandy 5. Kresowej Dywizji Piechoty (przy tzw. „wozach dźwiękowych”), i przez cztery miesiące brał udział w walkach o Monte Cassino. Po zakończeniu wojny krótko studiował w Rzymie, wystawiał, a w końcu 1946 roku, po ewakuacji 2. Korpusu, wylądował w Wielkiej Brytanii i został skierowany do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozlokowania. W 1947 roku, wraz z kilkudziesięcioma innymi malarzami polskimi, uzyskał, dzięki pomocy angielskiego Interim Treasury Committee for Polish Questions, stypendium w renomowanej akademii sztuki – Sir John Cass’ College of Art and Craft w Londynie. Zamieszkał w Londynie. W 1951 roku jego pierwsze małżeństwo zostało rozwiązane i Kościałkowski mógł ożenić się z Lidią Kruszyńską, która pozostała mu najbardziej oddanym towarzyszem życia przez dalsze 30 lat, a po jego śmierci z pieczołowitością zabezpieczyła olbrzymi dorobek. W 1948 roku Marian miał pierwszą indywidualną wystawę na Wyspach Brytyjskich, w Galerii Gimpell & Fils, która odniosła wielki sukces i uznanie krytyków angielskich. W krótkim okresie „odwilży” w Polsce, w latach 1958 i 1959, dzięki staraniom ojca malarza, galerie CBWA w Szczecinie i Poznaniu zorganizowały dwie niewielkie wystawy rysunków Kościałkowskiego, które po ekspozycji zaginęły. W 1964 roku otrzymał wysoko cenioną na emigracji „nagrodę plastyczną” czasopisma „Kultura” (Paryż). W 1968 roku Kościałkowscy kupili dom w Carrarze, gdzie spędzali wiele miesięcy każdego roku, i gdzie Kościałkowski zaczął rzeźbić w marmurze. Zmarł po ciężkiej chorobie 14 lipca 1977 roku.

Twórczość plastyczną Mariana Kościałkowskiego krytycy dzielą na cztery okresy:

• okres młodzieńczy (lub raczej wojenny), trwający do r. 1947, tj. do przyjazdu do Anglii i wstąpienia w mury Sir John Cass’ College;
• faza kubistyczna – jak chce Frenkiel – lub może I figuratywna (1947-1959/60);
• okres abstrakcyjny – albo surrealistyczno-abstrakcyjny (1959/60-1969);
• okres klasyczny (II figuratywny), rzeźba i akwaforta (1970-1977).

Archiwum Mariana Kościałkowskiego oraz kilkaset jego prac we wszystkich technikach znajduje się w Archiwum Emigracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (dar Lidii Kruszyńskiej-Kościałkowskiej). Obejmuje ono obszerną korespondencję z rodziną, malarzami i galeriami, w których wystawiał, ponadto rękopisy dziennika pisanego na przestrzeni wielu lat po polsku, angielsku i francusku, rękopisy wierszy, dziesiątki notatek i notatników-szkicowników, niewielką liczbę wycinków prasowych i część wydawnictw – książek i czasopism, w których publikował i do których robił ilustracje (m. in.: Nasze granice w Monte Cassino. Rzym 1945; L. Sterne, A Sentimental Journey. London 1948; M. Czuchnowski, Pola minowe. Londyn 1951; K. Wierzyński, Moja prywatna Ameryka. Londyn 1966). Najważniejszą część spuścizny stanowią obrazy olejne, gwasze, akwarele, rysunki, pastele, akwaforty oraz trzy rzeźby.